Almanya’da Çalışma ve Denklik İşlemleri
Almanya İstihdam Araştırmaları Enstitüsü tarafından 1995–2017 yılları arasındaki veriler baz alınarak yapılan çalışmada, gelişmiş ülkelerde ortalama yeterlilik gerektiren işlerde istihdam oranı azalırken, düşük ve yüksek vasıflı işlerde bu oranın arttığı tespit edilmiştir.
Emekli olan nitelikli işçilerin yerine aynı sayıda genç çalışan yetiştirilememesi, dijitalleşmeye bağlı olarak vasıflı mesleklerdeki işlerin yüksek bir değişim potansiyeline sahip olması, Alman nüfusun yaş ortalamasının artması ve göçmenlerin nüfus içerisindeki oranının yükselmesi gibi nedenlerle artan nitelikli işgücü açığını kapatmak maksadıyla bir çalışma başlatılmıştır.
Demografik bir değişimle karşı karşıya olan Almanya, iş dünyasının giderek uluslararası bir hale dönüşmesi ile birlikte, sahip olduğu yerli potansiyeli daha iyi kullanmanın yanı sıra diğer ülkelerden vasıflı işçiler kazanılması konusunu da gündemine almıştır. EURES (Avrupa İstihdam Servisleri) ağının sağladığı destek sayesinde Almanya ile AB ülkeleri arasındaki mesleki hareketlilik üst düzeye çıkmış, bunun yanı sıra “Strateji 2025” hedefleri doğrultusunda, üçüncü ülkelerden (AB, AEA ve İsviçre dışında kalan ülkeler) vasıflı işgücü edinme faaliyetleri de yoğunlaştırılmıştır.
Bu kapsamda Alman işgücü piyasasındaki nitelikli çalışan ihtiyacının karşılanması ve iş piyasasındaki boşlukların doldurulması maksadıyla; ihtiyaçlara uygun şekilde uluslararası vasıflı işgücünü çekmek için uygun göç ilkelerini belirlemek üzere Federal İstihdam Bürosu (BA) görevlendirilmiştir.
Yapılan çalışmada daha önceki deneyimlerden yola çıkılarak, nitelikli işgücü eksikliğinin tüm meslekler, sektörler ve bölgeler için aynı olmadığı belirlenmiş, Alman eğitim ve öğretim sisteminin belirli özellikleri nedeniyle, tüm meslekler için nitelikli iş gücünün yurt dışından temin edilmesi uygun görülmemiştir.
Bu nedenle nitelikli iş gücünün yurt dışından istihdamı için uygun olan meslekleri tanımlamak üzere bir ihtiyaç analizi geliştirilmiştir. “Federal İstihdam Bürosu Vasıflı İşgücü Darboğaz Analizi” olarak bilinen bu çalışma ile yurt dışından vasıflı işçi alınmasına uygun olan meslekleri tanımlamak için birçok farklı kriter belirlenmiştir.
Çalışmalar neticesinde hazırlanan yeni İkamet Yasası 1 Mart 2020 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Almanya Federal Hükumeti, bu yasa ile birlikte göçmenlerin kaynak ve potansiyellerinden daha fazla ve istifade etmeyi hedeflemektedir. Böylelikle bir taraftan göçmenlerin sosyal entegrasyonuna katkı sağlanırken diğer yandan da vasıflı ve genç işçilere yönelik istihdam sorunları giderilmiş olacaktır.
Toplamda 107 maddeden oluşan yasanın amacı, yabancıların Almanya’ya girişlerini, ikametlerini, ekonomik faaliyetlerini ve entegrasyonunu düzenlemek, işgücü piyasasının kapasite ve ihtiyaçlarını da dikkate alarak göçmenlik esaslarını belirlemektir. İşgücü piyasası durumu dikkate alınarak hazırlanan yasa Almanya’yı iş ve araştırma yapmak için çekici bir yer haline getirmeyi hedeflemektedir.
Bu yasa ile birlikte başvuru ve kabul şartlarının kolaylaştırılacağı düşünülürken süreç içerisinde görüldü ki aslında koşullar çok da fazla değişmedi ya da en azından bu düşünce uygulamada hayata geçirilemedi. Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten bu yana uygulamaya yönelik birtakım değişiklikler yapılsa da bu düzenlemeler başvuru süreçlerinin daha kısa zaman içerisinde cevaplanmasına yönelik olmaktan öteye geçmedi. Yani şartlar çok fazla değiştirilmemekle birlikte yalnızca işleyişte yaşanan gecikmeler giderilebildi.
Almanya’da çalışabilmek için neler yapılması gerektiği konusu incelenirken öncelikle mevcut yasa kapsamında yürürlükte olan vize koşullarının doğru olarak anlaşılması gerekmektedir. Çünkü hangi şartlarda olursa olsun Almanya’da çalışma iznini onaylayacak olan nihai makam konsolosluktur. Bir iş sözleşmesinin olması demek her ne şartta olursa olsun çalışma izni alınabileceği anlamına gelmemektedir.
Çalışma izni sağlayan iki temel başvuru türü vardır. Bunlardan ilki başka bir firmanın çalışanı olarak başvurabileceğiniz “Çalışma Vizesi – Work Visa”, diğeri ise kendi işinizi kurmanıza olanak sağlayan “Yatırımcı Vizesi – Self Employed” diyebileceğimiz vize türüdür. Bir de bunların dışında yeni yasa ile getirilen “İş Arama Vizesi – Job Search Visa” adaylara 6 ay müddetince Almanya’da iş arama maksadıyla bulunma imkânı sunmaktadır.
Bu yazımızda Çalışma ve İş Arama vizeleri ile bu vizelerin başvuru koşullarından en önemlisi olan denklik işlemleri hakkında detaylı bilgiler vermeye çalışacağız.
Çalışma Vizeleri
Çalışma vizelerini kendi arasında uzun süreli ve kısa süreli olarak ikiye ayırmak mümkündür.
Kısa Süreli Çalışma Vizesi :
18 aydan kısa olacak şekilde, Türkiye’de bulunan bir firmanın Almanya’da yürüteceği proje kapsamında çalışanlarına talep edebileceği vize türüdür. Bu vize türünde herhangi bir dil şartı aranmamakla birlikte temel koşullar işçilerin Türkiye’de bulunan firmanın sigortalı çalışanı olması, firmanın Almanya’da yürüteceği projeye yönelik orada bulunan şirket ya da şirketler ile yazılı bir anlaşma yapması gibi esaslara dayanmaktadır.
Çalışma vizesiyle Türkiye’den Almanya’ya işçi olarak gidecek firma çalışanlarının vize başvurularını, ikamet bölgesine bağlı olarak, Almanya Büyükelçiliği veya Almanya Konsolosluklarından şahsen yapması gerekmektedir.
Çalışandan istenen evraklar
• 2 adet başvuru formu. (Online Başvuru Formu’nu kullanarak çıktısını alabilirsiniz.)
(18 yaşını doldurmuş olanlar başvuru formunu şahsen imzalamak zorundadırlar.)
• Geçerli pasaport ve pasaportta kişisel bilgilerin bulunduğu sayfaların 2 adet fotokopisi
• 2 adet vesikalık fotoğraf
(Vesikalıklar biometrik olmalı, 6 aydan eski olmamalı ve 35 x 45 milimetre ebadında olmalıdır.)
• Projeye yönelik yapılmış olan sözleşme.
• Almanya’daki firmanın (adı, adresi)
• Almanya’daki çalışma yeri (posta kodu)
• Görev tanımı
• Çalışma biçimi: Tam zamanlı veya yarı zamanlı
• Euro olarak yıllık brüt maaş
• Mesleki yeterliliği belgeleyen dokümanlar
(Yüksekokul diplomaları, meslek eğitimi sertifikaları)
• Bugüne kadarki mesleki deneyimleri kanıtlayan belgeler
(Çalışma belgesi, karne/diploma, barkodlu SGK hizmet dökümü)
• Özgeçmiş
• İkamet Belgesi
• Nüfus cüzdanı fotokopisi
• Adli sicil kaydı
• Tam Tekmil Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği
• Türkiye’de SGK tarafından düzenlenen yurt dışı sağlık sigortası belgesi (A/T 1 belgesi)
• Mümkünse SGK’dan A/T 11 sağlık sigortası belgesi
• Almanya’daki işveren tarafından doldurulmuş ve imzalanmış “İş İlişkisi Beyanı” (“Erklärung zum Beschäftigungsverhältnis”) ve İş İlişkisi Beyanı’nın ilişiğindeki Ek B sayfası.
• Türkiye’deki işveren tarafından yazılmış işçinin yurtdışında görevlendirildiğine dair onay yazısı
(İşçinin Euro olarak maaşı da belirtilmelidir)
• İş sözleşmesinin başlangıç tarihinden itibaren geçerli olan seyahat sağlık sigortası
Vize sürecinde talep edilen evraklar Almanya’da bulunan firmanın ön onay alıp almamasına göre değişiklik göstermektedir. Detaylar bilgi https://tuerkei.diplo.de/tr-de/service/05-VisaEinreise/-/2307308 adresinden edinilebilir.
Uzun Süreli Çalışma Vizeleri :
Nitelikli işgücünün uzun istihdamına ilişkin esasları düzenleyen Alman İkamet Yasasının 18’inci maddesine göre “vasıflı işçi” terimi;
• Almanya’da mesleki eğitimi başarıyla tamamlamış ya da Almanya’da edinilene eşdeğer bir yabancı mesleki yeterliliğe sahip veya,
• Bir Alman üniversite diplomasına ya da Almanya tarafından tanınmış bir yabancı üniversite diplomasına sahip
olan kişileri kapsamaktadır.
Mart 2020 tarihli ikamet yasasının ilgili maddeleri detaylı olarak incelendiğinde çalışma vizeleri kapsamında birkaç farklı başlık altında başvuru yapmanın mümkün olduğu görülmektedir.
Bunlardan biri yıllık 44.000 Avro ve daha yüksek maaş teklifi içeren bir sözleşme ile başvurulabilecek olan “Mavi Kart-Blue Card”tır.
İkamet yasasının 18’inci maddesinin c fıkrasına göre, genel emeklilik planının yıllık kazanç tavanının en az üçte ikisine tekabül eden bir maaşları olması durumunda üniversite diplomasına sahip vasıflı işçilere, nitelikleri ile orantılı olarak istihdam edilmek koşuluyla, Federal İş Kurumu’nun onayı olmaksızın AB Mavi Kart verilmektedir.
Bu kapsamda Almanya Mavi Kart başvurusu yapabilmek için aşağıda belirtilen şartlara sahip olmak gerekmektedir:
• En az 1 yıl geçerli bir iş sözleşmesine veya bağlayıcı bir iş teklifine sahip olmak.
o Teklif edilen pozisyon, başvuru sahibinin niteliklerine (yüksek öğrenim derecesine) uygun olmalıdır.
o İş teklifi,
• Matematik, bilişim, doğa bilimleri, mühendislik ve tıp alanlarında çalışanlar için en az yıllık brüt 43.992 € (2022 itibariyle),
• Diğer alanlar içinse en az yıllık brüt 56.400 € (2022 itibariyle) maaş teklifini içermelidir.
• Alman eğitim sisteminden alınmış ya da bu sistem tarafından tanınan bir yabancı yüksek öğrenim derecesine sahip olmak.
• Yeterli seviyede Almanca bilmek.
Bunun dışında vasıflı işçilerin çalışmak için oturma izni alabilmeleri için;
• Somut bir iş teklifine sahip olmaları,
• Mesleki yeterlilik denkliğinin sağlanmış olması veya tanınan ya da karşılaştırılabilir bir yabancı yüksek öğrenim yeterliliğine sahip olmaları gerekmektedir.
“Vasıflı İşçi” teriminin açıklamasından da anlaşılacağı üzere konunun mesleki ve akademik tanıma olarak iki boyutu bulunmaktadır. Her ikisiyle ilgili tanınma süreçleri farklı ilerlemekte olup detaylı açıklama Denklik İşlemleri bölümünde yapılacaktır.
Bu noktada Almanya özelinde bilinmesi gereken diğer bir önemli konuda meslek gruplarıdır. Almanya’da meslekler yasalar ile düzenlenmiş ve düzenlenmemiş meslekler olarak ikiye ayrılmaktadır.
Düzenlenmiş meslekler Almanların ve Alman olmayanların yalnızca çok özel bir nitelik kazanmış olmaları durumunda bu çalışmasına izin verildiği meslek gruplarıdır. Örneğin hemşireler, doktorlar, öğretmenler ve avukatlar gibi. Bazı usta zanaatkarlar da serbest meslek sahibi olarak çalışıyorlarsa bu gruba girerler. Almanya’da düzenlenmiş bir meslekte çalışmak isteyen yabancılar için niteliklerinin veya mesleki lisanslarının ilgili kurumlar tarafından tanınması gerekmektedir. Bu meslek gruplarında çalışabilmek için denklik şartı olup iyi seviyede Almanca bilgisine sahip olmak gerekmektedir.
Almanya’daki düzenlemeye tabi olmayan meslekler, ikili sistemde (meslek okulu ve iş başında eğitim) eğitilen tüm meslek gruplarını içerir. Bunlar şu anda yaklaşık 330 farklı mesleği kapsamaktadır. Düzenlemeye tabi olmayan meslekler için resmi tanınma, işe giriş için zorunlu bir gereklilik değildir. Tesisatçı veya araba tamircisi olarak doğrudan bir işverene başvurabilirsiniz.
İş Arama Vizesi
Konuyla ilgili düzenlemeleri içeren ikamet yasasının 20’nci maddesine göre üniversite diplomasına ya da mesleki eğitim yeterliliğine sahip vasıflı işçilere, yapmak istedikleri işle orantılı olarak Almanca bilgisine sahip olmaları durumunda, eğitimlerinin uygun olan işi aramak maksadıyla altı aya kadar geçici oturma izni verilebilir.
Bu vizeye başvurabilmek için gereken genel şartlar şunlardır:
• Mesleki veya akademik eğitiminizin denk olduğunu gösterir belgeler.
• Aradığınız iş için gerekli Almanca dil becerilerine sahip olduğunuzu gösterir belgeler. Genel olarak en az B1 seviyesinde geçerli bir Almaca sertifikasına sahip olmak gereklidir.
İş arama vizesinde önemli olan bir diğer konu ise finansal olarak 6 ay müddetince geçiminizi sağlayabileceğinizin garantisini göstermektir. Bu iki şekilde olabilir, ya orada bulunan ve yeterli gelire sahip olan bir sponsor göstermeniz ya da aylık 947€ olacak şekilde 6 aylık bedeli bankada bloke etmeniz gerekmektedir. Blokede olan bu miktarı her ay 947€’yu geçmeyecek şekilde Almanya’da bulunduğunuz süre içerisinde kullanabilirsiniz.
Denklik Tanıma İşlemleri
Denklik tanımayla ilgili olarak en fazla karıştırılan konu mesleki ve akademik denklik arasındaki farktır. Özellikle sosyal medyada yapılan birçok paylaşımda bu konuda yanlış bilgilendirmeler yapılmaktadır.
Almanya’daki yabancı akademik ve mesleki niteliklerin değerlendirilmesinden sorumlu merkezi organ Zentralstelle für ausländisches Bildungswesen (ZAB)’dır.
ZAB Lisans, Yüksek Lisans, Doktor nitelikleri için bir sertifika değerlendirmesi yaparken Askeri Sınıf (örn. Subay Diploması), Sertifikalar (örn. Sertifikalar, Kurs Belgeleri), Ön Lisans dereceleri için bir sertifika değerlendirmesi yapmaz.
Akademik denklik Alman eğitim sistemi dışında herhangi bir ülkeden alınmış olan üniversite diplomasının akademik olarak tanınmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer konu Türkiye’den yapılan başvurulara yönelik olarak özellikle açık lise ve ön lisans diplomalarının denklik alamamasıdır. Denklik başvurusu öncesinde https://anabin.kmk.org/anabin.html sayfasından eğitim kurumunuzun Alman sistemindeki denkliğinin karşılığı görmeniz mümkündür. Değerlendirme kısmında H+ ifadesi buluna bölümler daha önce bu alanda denklik verildiğini ifade etmektedir.
Akademik denklik için uygulanacak adımlar şunlardır:
1. ZAB Web sitesinden sertifika değerlendirme başvurusunu doldurun.
https://anabin.kmk.org/anabin.html
2. Formu yazdırın ve imzalayın.
3. Sertifika değerlendirmeniz için ihtiyacınız olan tüm belgelerin fotokopilerini çevirileri ile birlikte hazırlayın.
4. Başvuruyu, belgelerle birlikte, “Kultusministerkonferenz–Zentralstelle für ausländisches Bildungswesen, Postfach 2240, D-53012 Bonn” adresine posta ile gönderin.
Hazırlanması Gereken Belgeler :
• İmzalı başvuru formu
• Diploma (onaylı kopya)
• Transkript veya diploma eki (onaylı kopya)
• Lise diploması (basit kopya)
• Pasaport veya nüfus cüzdanı (basit kopya)
Aşağıdakiler sizin için geçerliyse bu belgeler gereklidir.
Yüksek Lisans derecesinin değerlendirilmesini istiyorsanız
• Önceki tüm dereceler için diploma (basit kopya)
• Önceki tüm dereceler için transkript veya diploma eki (basit kopya)
Bir üniversite değişikliği durumunda
• Önceki üniversitede alınan dersler ve notlarına ilişkin transkript (basit kopya)
Mezuniyet sertifikanız verildiğinden beri adınız değişti ise (örneğin evlilik yoluyla)
• İsim değişikliğinin resmi kanıtı (evlilik cüzdanı gibi) (basit kopya)
* basit kopya (kendiniz oluşturabileceğiniz normal kopya)
* onaylı kopya (noter veya bir otorite tarafından hazırlanan kopya)
İş arama vizesine başvuru yaparken bu kısımda H+ olduğunu gösterir sayfanın çıktısının alınması yeterli olmaktadır.
Mesleki denklik tanıma işlemleri Akademik tanımaya göre biraz daha karmaşıktır. Sosyal medyada çokça ifade edilenin aksine mesleki denklik işlemleri yalnızca IHK FOSA tarafından yapılmamaktadır. Almanya genelinde birçok meslek grubunda denklik tanıma işlemleri IHK tarafından yapılsa da mesleki tanımada öncelikle çalışılacak eyaletin belirlenmesi önem arz etmektedir. Çünkü eyaletlere ve meslek gruplarına göre tanıma merkezleri farklılık göstermektedir. Bunun yanı sıra bir eyalette alınan denklik belgesi başka bir eyalette geçerli olmayabilir.
Mesleki denklik tanıma işlemlerine başlarken ilk yapılması gereken şeylerden biri de https://www.anerkennung-in-deutschland.de/en/interest/finder/profession üzerinden başvuru yapmak istediğimiz meslek grubunu belirlemektir. Denklik tanıma işlemleri için başvuru yapacağımız meslek grubu ve eyaleti belirledikten sonra yine aynı site üzerinden ilerlenerek başvuru yapılacak denklik birimine ulaşılabilir. İlgili birimin web sayfası üzerinden başvuru için hazırlanması gereken evraklar ve hangi adrese gönderilmesi gerektiği öğrenilebilir.
Akademik denklik işlemlerinde ücret 200€ iken mesleki denklik işlemlerinde beyan edilen evrak sayısına bağlı olarak 200-600€ arasında değişiklik gösterebilmektedir. Evraklar posta ile gönderildikten sonra yaklaşık 15 gün içerisinde mail ile ödenmesi gereken miktar ve hesap numarası bildirilmekte gerekli havale işlemleri tamamlandıktan sonra da denklik işlemlerine başlanmaktadır. Denklik tanıma işlemleri 3 ila 4 ay sürmektedir.
Evraklar Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1. Diploma vs gibi belgelerin asla orjinali gönderilmemelidir.
2. Tercümeler Alman Konsolosluğu tarafından tanınan tercümanlar tarafından yapılmış olmalıdır. (Listesine buradan erişilebilir: https://tuerkei.diplo.de/tr-tr/service/dolmetscherlisten/1796452 )
3. Belgelerin fotokopileri mutlaka apostilli ve noter onaylı olmalıdır.
4. Belgeler Almanca ya da İngilizce olarak gönderilebilir. Orijinalinde İngilizce olan belgelerin tercüme edilmesine gerek duyulmamaktadır.
Yasayla getirilen en önemli avantajlardan biri ise 81’nci maddenin a fıkrası gereğince yürürlüğe giren
“Fast-track Procedure-Hızlı Başvuru” imkânıdır.
Buna göre, işverenler, Almanya’daki ilgili Yabancılar Kayıt Bürosu nezdinde getirmek istedikleri vasıflı işçiler için hızlı takip prosedürü başlatabilirler. Bu işlem vize verilmesi için idari prosedürün süresini önemli ölçüde kısaltmaktadır.
Başvuru için öncelikle işverenin başvuru sahibinden bir vekaletname alması gerekmektedir.
Daha sonra işveren ile Yabancılar Dairesi arasında vekaletnameleri, yükümlülükleri (Yabancılar Kayıt Bürosu, Federal İş Kurumu, tanıma kurumları, yurtdışındaki misyon) ve son tarihler dahil olmak üzere sürecin detaylarını içeren bir anlaşma yapılması gerekmektedir.
Yabancılar Dairesi süreç içerisinde, işverene tavsiyelerde bulunur, başvuru sahibinin yeterliliğinin tanınması prosedürünü yürütürken işvereni destekler, Federal İş Kurumu’nun onayını alır ve onay için ön koşulları inceler.
Süreçte tanıma kurumları ve Federal İş Kurumu kararlarını belirli süreler içerisinde vermekle yükümlüdürler.
Tüm ön koşullar karşılanırsa, Yabancılar Kayıt Bürosu, başvuru sahibine iletilmek üzere işverene bir ön onay verir. Başvuru sahibi vize başvurusunda bulunmak için yurtdışındaki Alman temsilciliğinden bir randevu alır. Randevu üç hafta içinde gerçekleşir ve başvuruda ön onayın aslının vize başvurusu için gerekli diğer belgelerle birlikte sunulması gerekmektedir. Vize başvurusu üç hafta içerisinde sonuçlanır.
Hızlı başvuru süreci, başvuru sahibinin eşini ve reşit olmayan, evlenmemiş çocuklarını da kapsamaktadır.
Hızlı işlem prosedürü için Yabancılar Kayıt Bürosu tarafından 411€ ücret alınmaktadır. Buna ek olarak, vize için 75€ ve yeterliliğin tanınması için ilave ücretler bulunmaktadır.